روایتی از زندگی عارفانه مرجع تقلید شیعیان افغانستان/ رهبری فرمودند «سلام خاص مرا به آیت‌الله محقق کابلی برسانید»

این ضایعه به قدری دردناک بود که مقام معظم رهبری در اولین ساعات درگذشت ایشان، با برشمردن صفات این عالم ربانی، فقدان آیت‌الله محقق کابلی را به مردم افغانستان و شیعیان جهان تسلیت گفتند.

همچنین شخصیت‌های برجسته و مقامات ارشد دولتی ایران نیز در پیام‌هایی جداگانه درگذشت این عالم فرزانه را تسلیت گفتند.

این مرجع بزرگوار که اولین مرجع تقلید شیعیان افغانستان بود از شاگردان ممتاز آیت‌الله العظمی خویی (ره) در نجف اشرف بود که پس از رسیدن به مرتبه اجتهاد، سالیان طولانی در حوزه‌های علوم دینی نجف، کابل و قم به تدریس و تربیت شاگردان و ترویج معارف اسلامی مشغول بود و در دوران جهاد مردم افغانستان در سطوح رهبری مبارزات مردم مسلمان افغانستان قرار داشت.

به دنبال رحلت این مرجع عالیقدر، شورای علمای شیعه افغانستان با صدور بیانیه‌ای اعلام کرده است که تمامی حوزوات علمیه در سراسر افغانستان به نشان عزای عمومی به مدت سه روز تعطیل بود.

به همین بهانه با «حجت الاسلام حسن‌جان احمدی» مسئول ارتباطات دفتر آیت الله العظمی محقق کابلی به گفت‌وگو نشستیم که در زیر می‌خوانید.

فارس: ابعاد شخصیتی مرحوم آیت‌الله العظمی محقق کابلی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

حضرت آیت‌الله العظمی قربانعلی محقق کابلی، متولد 1307 شمسی در ولایت پروان افغانستان بودند. شخصیت ایشان را می‌توان از 3 بعد علمی فرهنگی و سیاسی مورد بررسی قرار داد. شخصیت علمی ایشان را از 2 زاویه تحصیل و تدریس می‌توان بررسی کرد. تحصیل آیت‌الله محقق کابلی از سن 7 سالگی آغاز شد و سطوح مقدمات و متوسطه را در حوزه علمیه کابل فرا گرفتند.

از سال 1332 شمسی نیز برای ادامه تحصیل عازم حوزه علمیه نجف شدند و سطوح عالی را در محضر آیات عظام «عبدالاعلی سبزواری»، «کاظم تبریزی»، «عبدالحسین رشتی»، «محمد تقی آل راضی»، «صدرا بادکوبه‌ای»، «مجتبی قزوینی» تلمذ نموده و فلسفه را نیز از محضر آیت‌الله «شیخ عباس قوچانی» فرا گرفتند.

همچنین درس خارج را ایشان از سال 1334 شمسی در محضر بزرگان حوزه علمیه نجف آیات عظام «امام خمینی (ره)»، «خویی»، «محسن حکیم»، «حسین حمامی» و «حسین حلی» تلمذ نمودند.

آیت الله محقق کابلی به مدت 14 سال درس خارج فقه را از محضر آیت‌الله خوئی فراگرفتند و به گواهی استادشان به مرتبه اجتهاد نائل آمدند.

ایشان پس از 19 سال تحصیل و تهذیب در نجف اشرف در هفدهم خرداد 1351 به کابل بازگشتند. همزمان با تحصیل، تدریس آیت‌الله محقق کابلی نیز در حوزه علمیه نجف آغاز شد و از سال 1336 تا 1351 به مدت 15 سال ایشان تدریس موثر و جدی در حوزه علمیه نجف داشتند.

ایشان کتاب‌های «لمعه»، «قوانین»، «رسائل»، «مکاسب» و «کفایة الاصول» را همزمان با تحصیل، در نجف تدریس کردند. در حوزه علمیه کابل نیز به مدت 7 سال تدریس کردند که از سال 1351 تا 1357 در مدرسه علمیه جامعة الاسلام که توسط ایشان تاسیس شده است، تدریس موثری داشتند.

در سال 1357 زمانی‌که افغانستان توسط روس‌ها اشغال شد، علمای طراز اول افغانستان مانند آیت‌الله شهید سید سرور واعظ، آیت الله شهید محمدامین افشار، دستگیر شدند و فضای امنیتی شدیدی در کابل حاکم شد، آیت‌الله کابلی نیز تحت تعقیب کمونیست‌ها قرار گرفتند و در سال 1357 مجبور شدند به پاکستان و ایران مهاجرت کنند.

از سال 1357 تا 1395 به مدت 36 سال ایشان در حوزه علمیه قم، سطوح عالی و خارج را تدریس کردند و تدریس خارج ایشان درباره کتاب‌هایی مانند اجتهادوتقلید، طهارت، قضا، شهادات، حدود و کتاب خمس بود.

در مجموع آیت‌الله محقق کابلی در 3 حوزه مهم شیعی یعنی در نجف اشرف، حوزه علمیه کابل و حوزه علمیه قم، ۵۷سال تدریس مفید، مهم و موثر داشتند.

تالیفات ایشان به‌شرح زیر است: آثارچاپ نشده ایشان شامل تحریر عروة الوثقی در ۹جلد که تقریرات درس خارج فقه آیت‌الله العظمی خوئی را شامل می‌شود، تقریرات درس اصول فقه، تقریرات درس آیت‌الله العظمی خوئی، تقریرات المکاسب (درس آیت‌الله شیخ محمد باقر زنجانی).

از آثار ایشان ایشان که به زیور طبع آراسته شده می‌توان به تحریر عروة الوثقی جلد اول (چاپ نجف اشرف در سال 1388)، منهاج الصلحا، وظیفة القضات، المباحث الفقهیة (6 جلد)، رساله عملیة، مناسک حج، آموزش احکام، استفتائات (3 جلد)، نصایح اخلاقی (1 جلد)، مجمع الاحکام اشاره کرد.

درباره ابعاد فرهنگی شخصیت ایشان می‌توان گفت که پس از کودتای کمونیست‌ها در سال 1357، نخستین گام فرهنگی ایشان تاسیس حوزه علمیه جامعة الاسلام در غرب کابل است که اکنون ۸۰۰ طلبه را تحت پوشش داده است. ایشان با برگزاری نماز جمعه و احداث مصلاهای زیادی توسط ایشان در افغانستان مانند کابل(5مصلا)، هرات، مزارشریف، بامیان و غزنی احیاگر نماز جمعه در افغانستان بوده اند.

مدرسه علمیه جامعة الاسلام در کابل، مسجد ابوذر در شهر کابل، مصلی و مدرسه علمیه اباصالح در غرب کابل، مدرسه و مسجد امام علی (ع) در کابل، مسجد و مدرسه امام زمان در کابل، مصلی ولیعصر در منطقه جبار خان کابل، مجتمع و مصلی بزرگ در شهرستان ده سبز کابل، مصلی ده خداداد در شرق کابل که در منطقه مشترک شیعه و سنی نشین قرار دارد، مصلی و مدرسه علمیه خاتم الانبیا در هرات، مدرسه و مسجد جامعة الاسلام در مزار شریف، حوزه علمیه و مجتمع تحقیقاتی امام صادق (ره) در بامیان، مدرسه علمیه جامعة الازهرا ویژه خواهران در دایکندی، کلینیک درمانی در غرب کابل و ده‌ها مسجد و حسینیه و مدرسه در نقاط مختلف افغانستان از جمله اقدامات آیت‌الله محقق کابلی در این کشور است.

درباره بعد سیاسی شخصیت ایشان باید گفت که علی‌رغم آنکه ایشان دانش‌آموخته نجف اشرف بودند و اوج شکوفایی تحصیلی این عالم بزرگ در دهه ‌های 40 و 50 رقم خورد و فضای آن زمان حوزه علمیه نجف کاملا غیرسیاسی بود، اما ایشان متاثر از افکار انقلابی و سیاسی حضرت امام خمینی (ره)، به‌عنوان یک مرجع روشنفکر و با بینش سیاسی بالا وارد افغانستان شدند.

در سال 57 که مجبور به ترک افغانستان و مهاجرت به پاکستان شدند، نخستین تشکل سیاسی را تحت عنوان سازمان دفاع از حریم اسلام، با حضور علمای برجسته افغانستان در کویته پاکستان پایه‌گذاری کردند. سازمان اتحادیه علمای اسلام نیز دومین تشکلی بود که ایشان در ایران تاسیس کردند. در امتداد روند تکمیلی این تشکل‌ها، آیت‌الله محقق کابلی از پایه‌گذاران موثر تشکل پاسداران جهاد اسلامی نیز بودند.

پس آن نیز ایشان تلاش کردند تا احزاب جهادی به سمت وحدت و هماهنگی روی بیاورند لذا از سال 64 و 65 به بعد ایشان تلاش خود را برای منسجم کردن آنها و تشکیل شورای ائتلاف شیعیان افغانستان کرد و در تاسیس حزب وحدت در سال 1367 ایشان نقش بسیار موثری داشتند و مورد احترام تمامی احزاب سیاسی و جهادی افغانستان قرار داشتند و با اعلام موجودیت حزب وحدت اسلامی افغانستان، آیت الله محقق کابلی به‌عنوان دبیر شورای عالی نظارت حزب وحدت اسلامی منصوب شد.

ایشان کارهای مهمی پس از پیروزی انقلاب اسلامی افغانستان انجام دادند و زمانی که محل سکونت ایشان در غرب کابل مورد تهدید نظامی قرار گرفت و مجبور به مهاجرت به ایران شدند.

آیت‌الله محقق کابلی در ایجاد هم‌سویی و هماهنگی بین احزاب شیعه و سنی افغانستان تلاش‌های زیادی انجام دادند. دیدگاه‌های فقهی ایشان درباره درگیری‌های داخلی کاملا روشن است و آنها را مطلقا حرام می‌دانستند و حتی افرادی که در این درگیری‌ها کشته می‌شدند را شهید نمی‌دانستند.

ایشان همچنین در جهت وحدت مذاهب اسلامی در افغانستان بسیار کوشیدند و توهین به مقدسات اهل سنت را حرام می‌دانستند و وحدت اسلامی را از اوجب واجبات می‌خواندند.

ایشان همواره در جهت وحدت جامعه شیعه در افغانستان تلاش کرد و پس از سقوط طالبان ایشان در رسمیت مذهب تشیع در قانون اساسی،  هماهنگی و انسجام رهبران جهادی جهت مشارکت سیاسی در دولت آقای کرزی کوششهای فراوانی کرد.

فارس: شیوه و سبک زندگی فردی و اجتماعی ایشان به چه شکل بود؟

آیت الله محقق کابلی، زندگی بسیار ساده و معمولی و بی‌آلایش و صمیمی داشتند. ارتباطات وسیع ایشان با علما و شاگردانشان داشتند زبانزد بود و ارتباطات بسیار نزدیکی با مهاجرین و نمایندگان سیاسی و علمی در ایران داشتند.

زندگی فردی ایشان بسیار آموزنده بود به‌طوری که حجت‌الاسلام و المسلمین محامی نماینده ولی فقیه در امور افغانستان و امام جمعه زاهدان، درباره زندگی ساده و بی‌آلایش آیت‌الله محقق کابلی اظهار داشتند:«من تحت تاثیر زندگی ساده ایشان قرار گرفتم،با اینکه ایشان یک مرجع تقلید با سن بالا و شرایط جسمی نامناسب هستند مع الوصف سطح زندگی ایشان را در حد یک طلبه معمولی یافتم».

همچنین آقای داودزی سفیر وقت افغانستان در ایران نیز در یکی از ملاقاتهایشان با آیت‌الله محقق کابلی در منزل شخصی‌شان تحت تاثیر زندگی ساده و حالت معنوی ایشان قرار گرفتند و در پایان جلسه که به نماز ظهر منتهی شد از من  خواستند از آقا بخواهم تا آقای سفیر با دیپلماتهای همراه که همگی از اهل سنت بودند، نماز را به ایشان اقتدا کنند.

آیت‌الله محقق کابلی همچنین به نزدیکان خود نیز زندگی ساده را توصیه می‌کردند و در مواردی که تخطی می‌شد شخصا برخورد می‌نمودند و همواره گوشزد می‌کردند که پذیرایی از میهمانان و وزرایی که به دیدار ایشان می‌آمدند، کاملا در سطح زندگی طلبگی باشد.

فارس: با توجه به جایگاه علمی و مذهبی آیت‌الله محقق کابلی و اینکه ایشان برای کسب علم به ایران آمده بودند، چه میزان به مردم افغانستان تعلق خاطر داشتند؟

ایشان به مردم افغانستان عشق می‌ورزیدند. من از سال ۱۳۷۵ افتخار خدمت در دفتر ایشان را داشته‌ام شاهد بودم که ایشان  گزارشات وضعیت مهاجرین افغانستانی در ایران را به دقت مطالعه و پیگیری مینمودند و همچنین به‌ دقت پیگیر اخبار و اوضاع مردم کشور خود بودند. در موارد متعددی به بنده دستور می‌دادند که موضوعات خاصی را به مسئولین مربوطه منعکس و پیگیری نموده و نتیجه را به معظم له گزارش کنم.گاها اتفاق می‌افتاد که هنگامی که نتیجه طولانی میشد خواستار پیگیری بیشتر میشدند.

آیت الله محقق کابلی هیچگاه از مردم افغانستان جدا نبود و در اولین پرواز بعد از پیروزی انقلاب اسلامی افغانستان درسال 1370 وارد کابل شدند و به‌عنوان امام جمعه در کابل شروع به فعالیت‌های علمی و مذهبی و سیاسی کردند.

اما در اوایل سال 1371 پس از آنکه درگیری‌ها دوباره شدت گرفت، مسئولین رده بالای حزب وحدت و مومنین از ایشان خواستند تا برای حفظ امنیت خود به ایران بروند و ایشان دوباره مجبور به مهاجرت شدند.

تعلق خاطر ایشان به مردم افغانستان بسیار مثال زدنی بود. به‌طوریکه بیش از ۷۰درصد فعالیتهای دفاتر آیت‌الله محقق کابلی در ایران به مهاجرین اختصاص داشت و برای حل آنها از دولت، مجلس شورای اسلامی و دفتر مقام معظم رهبری و نهادها و وزارتخانه‌های مربوطه کمک می‌گرفتند.

ایشان همچنین تحولات افغانستان را به صورت جدی پیگیری می‌کردند و دغدغه‌های خود را بامسئولان افغانستان در میان می‌گذاشتند.

در خصوص مشکلات مهاجرین با سفرای افغانستان در تهران ،وزیر مهاجرین و رهبران جهادی بحثهای مفصل و متعددو منظم داشتند و تذکرات جدی در خصوص حل مشکلات می‌دادند.

ایشان همچنین در پیام‌های خصوصی و عمومی به روسای جمهور و پارلمان افغانستان در خصوص بحران های سیاسی و امنیتی رهنمودهای حکیمانه شان را اعلام می‌کردند.

در مقابل دولتمردان و نمایندگان پارلمان به معظم له توضیحات لازم را ارائه می‌کردند که حاکی از جایگاه مهم سیاسی ایشان در صحنه سیاست افغانستان بود.

فارس: ایشان چه تلاش‌هایی برای پیشرفت مادی و معنوی مردم افغانستان کرده بودند؟

تلاش‌های زیاد و گسترده‌ای برای خدمات رسانی در داخل و خارج افغانستان توسط دفاتر ایشان به مردم این کشور انجام شده است و اگر تلاش‌های ایشان را برای بهبود وضعیت فرهنگی، علمی،اجتماعی، سیاسی و حقوقی بررسی کنیم، باید گفت که ۱۳دفتر آیت‌الله محقق کابلی در 4 کشور ایران، افغانستان، عراق و پاکستان فعال است و علاوه بر پاسخگویی به مسائل شرعی، به خدمات‌رسانی دینی، اداری و حقوقی مشغول است.

در دادگاه‌های افغانستان فتاوای آیت‌الله محقق کابلی از دیدگاه محافل قضایی افغانستان معتبر است و این خود خدمت بزرگی به شیعیان افغانستان بوده است.

دفاتر ایشان در تهران، مشهد، شیراز و اصفهان و قم خدمات وسیعی به مهاجرین ارائه می‌کنند.آنها به این مراکز رجوع می‌کنند و این مسائل را از طریق مراجع ذی ربط حل می‌کنند. همچنین این دفاتر جمعیت بزرگی از ایتام ،فقرا و خانواده های بی سرپرست را تحت پوشش خود دارد و شهریه هزاران طلبه افغانستانی داخل و خارج شامل ایران،پاکستان و عراق را برعهده دارد.

فارس: چه تعداد از شیعیان افغانستان و سایر کشورها مقلد ایشان هستند؟

می‌توان با قاطعیت گفت که بیش از 80 درصد شیعیان افغانستان در داخل و خارج از کشور مقلد ایشان هستند. علاوه بر افغانستان در پاکستان و ایران و کشورهای غربی و عربی نیز ایشان مقلدان زیادی دارند.

فارس: رابطه ایشان با شاگردانشان به چه شکل بود؟

این رابطه بیش از رابطه استاد و شاگردی بود. رابطه ایشان با شاگردانشان بسیار صمیمی و راحت و بدون تشریفات بود. به‌طوریکه شاگردانشان بدون هیچ محدودیتی با ایشان مسائل خود را در میان می‌گذاشتند.

آیت‌الله محقق کابلی توجه خاصی بر روی معیشت طلاب داشتند و در راه حل مشکلات آنها تلاش‌های زیادی انجام دادند که شرح آنها در اینجا نمی‌گنجد.

فارس: ایشان در راستای دوستی میان 2 ملت ایران و افغانستان چه نظراتی داشتند؟

با توجه به حجم ارتباطات گسترده بین آیت‌الله محقق کابلی و شخصیت‌ها و مقامات ایران، ایشان نقش موثری در دوستی بین ۲ ملت ایفا کردند به طوریکه در حوزه علمیه قم آیت‌الله کابلی از جایگاه بسیار بالایی برخوردار بودند و تعامل بین ایشان و مقام معظم رهبری و نهادهایی که با مسائل افغانستان ارتباط تنگاتنگی داشتند، در جهت کاهش تنش‌ها و رفع سوءتفاهمات و شفاف سازی برخی ابهامات، نقش بسیار فعالی را ایفا می‌کردند.

فارس: مقام معظم رهبری ایشان را عالمی فرزانه خواندند. نظر ایشان درباره رهبر ایران چه بود؟

آشنایی آیت‌الله محقق کابلی با مقام معظم رهبری به اوایل انقلاب یعنی دهه 60 باز می‌گردد. با توجه به شناخت عمیق و آشنایی مقام معظم رهبری در امور افغانستان، این تعاملات کاملا قابل تصور و طبیعی است؛ چراکه آیت‌الله محقق کابلی از شخصیت‌های تاثیرگذار جهادی افغانستان بوده‌اند و به عنوان یک مرجع تقلید مجاهد پس از دهه 70 شناخته شده بودند و جایگاه مهمی در صحنه سیاست افغانستان داشتند.

در همه سفرهای مقام معظم رهبری به قم، آیت‌الله محقق کابلی با ایشان دیدار داشتند و بیشتر محتوای صحبتهای ایشان با مقام معظم رهبری، مسائل مردم افغانستان ومهاجرین و طلاب این کشور بوده است.

همچنین مقام معظم رهبری نیز توجه ویژه و خاصی به آیت‌الله محقق کابلی داشتند. به عنوان نمونه هنگامی که مقام معظم رهبری در بیمارستان شهید رجایی تهران بستری بودند بنده به همراه هیاتی از طرف آیت الله کابلی مامور شدیم تا به عیادت رهبر انقلاب برویم. وقتی خدمت ایشان رسیدیم رهبر انقلاب با عنایت و ملاطفت خاصی جویای احوال ایشان شدند و با عطوفت و تاکید خاصی فرمودند که سلام خاص بنده را به ایشان ابلاغ بفرمایید.

همچنین بار دیگر که به مناسبتی خدمت رهبر انقلاب رسیدم معظم له تفصیلا از احوال آیت الله کابلی پرسیدند و درباره کسالت آن زمانِ ایشان جویا شدند و فرمودند:«خداوند متعال ایشان را حفظ بفرماید. سلام ویژه بنده را به ایشان برسانید» این تاکیدات و عطوفت های رهبر انقلاب که نشان دهنده توجه خاص ایشان به آیت الله العظمی کابلی بود اعجاب شخصیتهای حاضر در جلسه را برانگیخت.

بعد از دیدار ،معاون بین الملل ایشان مجددا به بنده متذکر شدند که حتما سلام ویژه رهبر انقلاب را به آیت الله العظمی کابلی برسانم.

در مقابل دفعات زیادی من شاهد بودم که به مناسبت‌های خاص مثلا عید فطر و لیالی قدر، آیت الله محقق کابلی در حق مقام معظم رهبری دعا می‌کردند و تضعیف ایشان را جایز نمی‌دانستند.

این احترام متقابل و خاص و محبت آمیز میان مقام معظم رهبری و آیت‌الله العظمی محقق کابلی جالب توجه است.

پیام رهبر انقلاب به مناسبت رحلت حضرت آیت الله کابلی، حضور نمایندگان ویژه رهبر انقلاب در دفتر آیت الله کابلی پس از رحلت ایشان برای ابلاغ پیام تسلیت رهبر انقلاب، تمهید ایشان در مورد تدفین آیت الله کابلی در جوار مضجع شریف حضرت معصومه و همچنین مجلس ترحیمی که از سوی رهبر انقلاب در اولین شب ارتحال فقیه عالیقدر در مسجد اعظم قم برگزار نشان دهنده جایگاه حضرت آیت الله العظمی محقق کابلی در نگاه آیت الله العظمی خامنه‌ای ست که بدون شک این توجهات خاص موجب تسلی خاطر اعضای بیت، دفتر معظم له و عموم ملت افغانستان بوده است.