مشخصات درخت کلخونگ درختی است به ارتفاع تا ۱۲ متر، برگ‌های آن سبز مایل به آبی هستند و رنگ تنه اش خاکستری و تیره‌ی ناصاف است، برگ‌های آن ریز هستند و رنگ پشتشان سبزمات میباشد. میوه‌ی کلخونگ گرد و ریز است که پوست سبز و روغنی دارد.
درختی است دو پایه، دارای برگ‌های تک شانه‌ای (واجد یک تا ٧ برگچه) برگچه‌ها بیضوی تخم مرغی شکل، گل آذین نر خوشه مرکب به طول ٥ تا ١٢ سانتیمتر و گل آذین ماده خوشه مرکب به طول ٧ تا ١٥ سانتیمتر میوه پسته وحشی شفت کوچک (بطول ٥ تا ٨ میلیمتر وعرض ٤ تا ٦ میلیمتر) ابتدا صورتی سپس قرمز و در زمان رسیدن کامل، پوشش میوه سبز رنگ میباشد. خواص و فواید کلخنگ، بنه یا پسته کوهی کلخنگ مسکن درد کمر، درد پشت و درد قولنج است. ضماد بنه (کلخنگ) در درمان ورم‌ها و زخم‌های سخت مفید میباشد.
کلخنگ دارای ویتامین‌های A. و اقسام B. و D. بوده و مقوی اعصاب میباشد. کلخنگ ترک لب را معالجه میکند. کلخنگ از شبکوری جلوگیری می‌نماید. کلخنگ درمانی برای نرمی استخوان است. کلخنگ برای جلوگیری از پوکی استخوان مفید است. در صنعت داروسازی با صمغ کلخنگ پمادی درست میکنند که مالیدن آن بر بدن از گزش پشه جلوگیری میکند.
سقز مقوی معده میباشد و به هضم غذا کمک کرده و محرک اشتها است. ضماد کلخنگ را با پیه ذوب کرده و جهت رفع کجی و ترکیدن ناخن بکار میبرند کلخنگ برای جلوگیری از شکستگی ناخن مفید است. مخلوط سقز با روغن زیتون جهت برطرف کردن ورم‌ها و ترک پوست خوب است.
طبع کلخنگ تازه گرم و خشک بوده و خشک آن خیلی گرم و خشک است. خوردن میوه بنه جهت تقویت نیروی جنسی مفید است. بنه مدر و قاعده‌آور بوده و برای درمان اسهال‌های ساده از دمکرده پوست و برگ این گیاه می‌توان استفاده نمود.
جهت رفع کم‌خونی از بنه (کلخنگ) استفاده کنید معمولاً در غذا‌های محلی مثل کشک به جای گردو از بنه استفاده شود و جهت کمردرد و درد‌های مفصلی از روغن این گیاه می‌توان به کمر بمالید و برای پاک کردن کبد و رفع سردرد از ترشی بنه می‌توان استفاده نمود.
برای رویش مو از ضماد سوخته آن استفاده میشود این ضماد برای بیماری گری (طاسی) هم خوب بود و خوردن زیاد آن برای گرم مزاجان مضر است. میتوانید برای صاف شدن صدا از روغن بنه می‌توان استفاده نمایید. جهت بیماری لقوه و فلج کمی از روغن بنه میل گردد و با آن عضو را ماساژ بدهند. مصرف روغن بنه جهت یرقان (زردی) مفید میباشد.
افرادی که سختی ترشح ادرار دارند از روغن بنه استفاده نمایند. (مقدار خوردن روغن بنه در حدود ۱۰ گرم میباشد.) برای تقویت اعصاب بنه را بکوبید و با شکر مخلوط و میل کنید. خوردن حلوای میوه بنه باعث تقویت شهوت میشود. جهت کلیه و دفع سنگ‌های ریزکلیه از میوه بنه استفاده نمایید.
روغن و میوه بنه پاک کننده اخلاط سینه و ریه است. افرادی که می‌خواهند چاق شوند بنه، بادام زمینی، بادام درختی و شکر را بکوبند و میل کنند برای بازشدن رنگ پوست صورت، بنه (کلخنگ) را بکوبید به صورت ماسک روی پوست صورت قرار دهید برای از بین بردن ماه‌گرفتگی بنه را کوبانده بر روی قسمت ماه گرفتگی گذاشته و آنقدر این کار را ادامه دهید تا ماه گرفتگی از بین برود.
برای دور کردن حشرات از بخور برگ کلخنگ استفاده کنید برای رویش و دراز نگهداشتن مو برگ بنه را بکوبید و با کمی سرکه و روغن بنه مخلوط کرده به موهایتان بمالید. جهت فلج و لقوه پوست درخت بنه را بجوشانید با مصطکی مخلوط کرده و میل کنید.
از صمغ این درخت سقز درست میشود که جویدن آن مقوی معده بوده به هضم غذا کمک نموده وهمچنین ادرارآور است و جهت درمان کجی و ترکیدن ناخن صمغ این درخت را با پیه حرارت بدهید و سپس به صورت ضماد قرار دهید.
محل رویش درخت کلخونگ دراغلب نقاط کوهستانی نیمه خشک کشور مانند بلوچستان تا خراسان، لرستان، کردستان، اصفهان، فارس، خوزستان، کرمان، یزد و تهران به صورت گونه‌ای بومی و شاخص حضوردارند. این درختچه به همراه بادام کوهی عنصر اصلی و شاخص بخش کوهستان‌های خشک و نیمه خشک ناحیه رویشی ایرانی – تورانی را تشکیل می‌دهد.
کاربرد کلخنگ، بن یا پسته کوهی بَنِه یا پسته کوهی، درختی از سرده پسته است که واریته‌های مختلفی از آن وجود دارد و خنجک یا کلخنگ هم نام دارد. کلخنگ برای خوشبو کردن دوغ و روغن حیوانی و همچنین در درست کردن ترشی استفاده میکنند.
درخت بنه منبع تولید شیره سقز است. سقز که در لُری آن را بریژه و در گویش کردی منطقه بانه به آن (بنِشت) گفته میشود صمغی به رنگ سبز خیلی روشن، غلیظ و بسیار چسبنده است که استفاده دارویی فراوان داشته و به عنوان یک ملین قوی در درمان یبوست و درمان ناراحتی‌های گوارشی استفاده میشود.
ازآنجایی که برخی از گیاهان مثل بنه خاصیت ضد میکروبی از خود بروز داده میتوانند جایگزین بی ضرری برای آنتی بیوتیک‌ها باشند و اثرات ضد میکروبی اسانس بنه روی چند باکتری بیماریزا مورد آزمایش قرار گرفته شده و با جدیدترین آنتی بیوتیک‌ها که علیه این باکتری‌ها توصیه می‌شوند، مقایسه می‌شوند و در طب سنتی یونان و منطقه‌ی مدیترانه ۲۵۰۰ سال پیش از سقز برای رفع اختلالات دستگاه گوارش وسوءهاضمه و زخم معده و اثنی عشر استفاده میگردد.
بنه به دلیل داشتن خاطر طبع بسیار گرم برای کسانی که دچار رطوبت بالا در استخوان‌ها می‌باشند و به درد‌های ناحیه ساق پا و مفاصل دچار شده، توصیه میشود و بخصوص در فصل زمستان مصرف شود و یا کسانی که در زمان روزه گرفتن دچار تشنگی وگرسنگی خواهند شد میتوانند با مصرف یک کاسه اشکنه بنه ۳ ساعت پس از افطار این نقیصه را برطرف نمایند وصمغ بنه مصارف دارویی و صنعتی زیادی داشته و از میوه آن به عنوان گیاه دارویی استفاده میگردد و مقوی کبد و طحال شده و خارج کننده‌ی اقسام کرم معده بوده و سرفه و خفقان را تسکین خواهد داد ۲۵ % از شیره سقز حاوی روغن پرارزش و صنعتی تربانتین است که کاربرد‌های فراوانی در صنعت دارد. علاوه بر این از شیره سقز در تهیه آدامس، عطر، خوشبوکننده‌ها، حشره کش‌ها و در صنعت داروسازی در تهیه نرم‌کننده‌ها و ضد عفونی کننده‌ها استفاده میشود.
علاوه بر این در صنعت پلاستیک سازی، تهیه واکس کفش و چرم و صنعت چاپ مورد استفاده قرار می‌گیرد. به علت نبود صنایع تبدیلی مناسب، اکثر سقز تولیدی در ایران به خارج از کشور صادر گردیده و به عنوان مواد پایه بسیاری از صنایع یادشده بکار برده میشود. اگر چه آمار دقیقی از تعداد درختان بنه در بانه موجود نیست، اما تعداد آن‌ها بین ۱۰ تا ۲۰ هزار اصله تخمین زده شده‌است.
به طور متوسط از هر درخت ۵۰۰ الی ۱۰۰۰ گرم سقز بدست می‌آید که در شرایط مناسب و سال‌های پرباران این مقدار بیشتر هم میشود. در بانه درخت بنه اغلب بصورت توده‌های مخلوط با درختان بلوط در روستا‌های کانی سور، سیاحومه، دارینه، باشوان، بنه ژاژ، همزلان، ویسک، رشکی، خجک و … مشاهده میشود.
میوه این درخت هم‌زمان با رسیدن خرما «زامردان» میوه‌اش می‌رسد و قابل مصرف است. نوع نارس این میوه که به صورت خام و بدون نیاز به شکستن پوسته (قبل از سخت‌شدن پوسته) خورده میشود، بنه‌چه یا به گویش محلی در منطقه سروستان بنه‌شه خوانده میشود.
به گویش محلی درمنطقه نی ریز نیز به بنه شک خوانده میشود میوه درخت بنـِه ریز و مُدَوَر «گِرد» و کروی و به رنگ سبز تیره‌است، و به نام برکُو معروف است. البته نوع دیگر نیز هست که کمی ریزتر است و به نام «کِهُن» معروف است. مغز میوه بنه به پسته شبیه، ولی بسیار کوچک‌تر است. میوه‌اش ترش مزه و برنگ سبز تیره است.
طرز تهیه ترشی کلخنگ (بنه)
ابتدا ونوشک (بنه یا کلخنگ) را شسته و در سبدی بگذارید تا آب آن برود و سپس اگر دوست داشتید بنه‌ها را دانه کنید و یا هم با ساقه به همان صورت درون شیشه‌ای بریزید و هر لایه که درون شیشه می‌گذارید مابین آن نمک پاشیده و بعد روی آن به مقدار لازم سرکه ریخته و درب ظرف را محکم ببندید. نکته‌ی مهم است که ترشی کلخنگ سرکه را به خود میکشد و به همین دلیل بعد از چند روز نگاه کنید اگر سرکه لازم داشت به آن بیفزایید و ظرف حاوی ترشی را حتما در جای سرد یا یخچال قرار نگهداری کنید.
مضرات مصرف کلخونگ
طبع کلخنگ گرم است و برای افراد گرم مزاج مضر است. به دلیل قاعده آور بودن بنه بهتر است در دوران بارداری با مشورت پزشک نسبت به خوردن آن تصمیم گیری شود که مشکلی پیس نیاید.
