تاریخچه
این ساختمان به سفارش «ملا لطف‌الله شیخ‌الاسلام» بنا شده که پس از فوت ایشان، به‌وسیله نوادگان او به دو قسمت مجزا تقسیم شده و فروخته شد. قسمت داخلی عمارت به مالکیت خانواده «حبیبی» و قسمت بیرونی به مالکیت «عبدالحمید خان سنندجی (سالار سعید)» درآمد. امروزه هر قسمت از آن بنای یکپارچه با نام مالکان جدید شناخته می‌شود. قسمت بیرونی عمارت در سال ۱۱۳۶ توسط سالار سعید به اداره فرهنگ واگذار شد و تا سال ۱۳۵۱ این قسمت در اختیار اداره فرهنگ قرار گرفت و به‌عنوان دانشسرا، کتابخانه و خانه پیشاهنگان استفاده می‌شد. در سال ۱۳۵۱ وزارت فرهنگ و هنر وقت این عمارت را به مالکیت خود درآورده و به موزه تبدیل کرد.
پس از تعمیر و آماده‌سازی در مهر ماه سال ۱۳۵۴ با نام «موزه سنندج» افتتاح شد. قسمت داخلی نیز تا سال ۱۳۷۱ به تملک خانواده حبیبی درآمد و در همین سال به مالکیت میراث فرهنگی و گردشگری استان کردستان درآمد.
معماری بنا
عمارت سالار سعید در اواخر دوره حکومت ناصرالدین قاجار ساخته شده و از معماری دوره قاجار تاثیر پذیرفته است. این عمارت از سنگ، آجر و چوب با پشت‌بام شیروانی درست شده است. پنجره‌های ارسی بزرگ هال که دارای هفت در هستند و یک شاهکار هنری محسوب می‌شوند، زیباترین بخش ساختمان را تشکیل می‌دهند.
این عمارت از بناى اصلى و حیاط تشکیل یافته است. بناى اصلى ساختمان در ضلع جنوبى قرار دارد که شامل یک زیرزمین و یک طبقه فوقانى است. زیرزمین بنا به صورت حوض‌خانه درست شده و دارای سقفی به شکل گنبد است که شامل تزئینات و آینه‌کارى است.
شاه‌نشین‌ها و یک حوض سنگى به شکل شش ضلعى در همن بخش ساخته شده که هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
موزه سنندج
موزه سننندج از ابتدای تاسیس از دو قسمت باستان‌شناسی و مردم‌شناسی تشکیل شده است. در قسمت باستان‌شناسی وسایل دوره‌های گوناگون قبل از تاریخ تا دوره قاجار به نمایش گذاشته شده است. قسمتی از این وسایل به استان کردستان، بعضی به استان‌های همسایه و بعضی دیگر به استان‌های دیگر یا مکشوفه از قاچاقچیان تعلق دارد.
قسمت مردم‌شناسی در دوران قبل از انقلاب در قالب نمایشگاه موقت اداره می‌شد و اشیای یکی از استان‌های کشور را هرچند وقت یک‌بار در این قسمت در معرض نمایش مردم می‌گذاشتند. بعد از انقلاب اسلامی این قسمت فقط مختص آثار مردم‌شناسی کردستان شد و با بنا شدن خانه کرد در سال ۱۳۸۲، وسایل مردم‌شناسی موزه به عمارت آصف وزیری (خانه کرد) انتقال پیدا کرد و فقط اشیای باستان‌شناسی و تاریخی در موزه به نمایش گذاشته شد.
قسمت قبل از تاریخ
این قسمت در راهروی ورودی و یکی از اتاق‌های کنار سالن اصلی قرار دارد. یک مجموعه ظروف سفالی در این قسمت محافظت می‌شود که از مناطق کردستان و مخصوصا شهرستان بانه کشف شده‌اند. تعدادی از ظروف نیز به کنگاور مربوط می‌شوند. پیه‌سوز‌های کشف شده از بانه در میان وسایل این قسمت بسیار مورد توجه هستند.
قسمت دوره تاریخ
این قسمت عمده‌ترین اشیای موزه را شامل می‌شوند. سالن اصلی یکی از اتاق‌های کنار سالن و راهروی خروجی مختص نمایش این وسایل است. وسایل کشف شده از تپه زیویه (مهم‌ترین تپه تاریخی استان کردستان)، مهم‌ترین اشیا هستند. وسایل تپه زیویه از وسایل طلایی و وسایل سنگی تشکیل یافته است.
وسایل طلایی:
این وسایل متشکل از چند قطعه زیورآلات زنانه، اشیای سفالی، انواع ظروف سفالی به رنگ‌های خاکستری، قرمز و نخودی (که تنگ کوچک لعابدارنقاشی شده زیباترین آن‌ها است که دارای لعاب فیروزه‌ای، سفید و زرد بوده و نقش گل‌های آن به صورت گلچه است) وسایل مفرغی شامل ظروف، انواع تبر، سنجاق‌های تدفینی، سوزن‌های دوخت و حلقه‌ها، اشیایی از جنس استخوان و عاج، شامل قطعات تصاویری از شکار و نبرد نقوش اسطوره‌ای، گل‌های رزت، نقش‌های هندسی و سرپیکان، است.
وسایل طلایی: این وسایل نیز شامل سردوک‌ها، حلقه‌ها و مهره‌ها است.
علاوه بر اشیای تپه زیویه مجموعه‌ای از وسایل فلزی و سفالی دیگر شامل انواع سرنیزه، خنجر، حلقه‌های گوناگون، مجسمه‌های کوچک و ظروف سفالی با اشکال مختلف و بعضا با نقش‌های کنده یا ترسیم شده به رنگ‌های قرمز، خاکستری، نخودی و همچنین ظروف شیشه‌ای شامل انواع پیاله و عطردان در این قسمت موجود است که مکان دقیق کشف آن‌ها بنا به توفیقی بودن آن‌ها مشخص نیست.
خمره‌های سفالی بخش دیگری از اشیای قسمت دوران تاریخی هستند که به خمره‌های تدفینی معروف هستند. به خاطر حجم بزرگ این خمره‌های تدفینی، آن‌ها را در فضای باز موزه نگهداری می‌کنند، همچنین خمره‌های تدفینی کوچک‌تر را در فضای داخلی موزه نگهداری می‌کنند.
وسایلی که از حفاری‌های غار کرفتو به دست آمده و بعضی مواقع با اشیای زیویه قابل مقایسه هستند، آخرین اشیای این قسمت را تشکیل می‌دهند.
قسمت دوران اسلامی
وسایل این قسمت از دو بخش سفالی و فلزی تشکیل شده است. وسایل زیبایی از هنر سفالگری هنرمندان دوره اسلامی در بخش سفال به نمایش گذاشته شده است: تنگ، کاسه، قدح، بشقاب و مجسمه و ریتون از این وسایل هستند. این وسایل به طور استادانه ساخته شده و با لعاب و نقوش و خطوط آراسته شده‌اند. قسمت بسیار اندکی از این وسایل به کردستان تعلق دارد و بیشتر آن‌ها به نقاط دیگر کشور و به خصوص ری، کاشان و نیشابور مرتبط می‌شوند. انواع کاسه و بادیه تنگ، سینی، سنگابه، دیگچه و انواع پیه سوز در بخش اشیای فلزی محافظت می‌شود.
قسمت نمایش موقت
این قسمت در واقع زیرزمین ساختمان یا همان حوض‌خانه است و اکنون مختص نمایش هنری خارجی است. مجسمه‌های برنزی و ظروف شیشه‌ای از اشیای مهم این قسمت محسوب می‌شوند. با توجه به برنامه‌های موزه وسایل این قسمت عوض می‌شوند.
