فاضل نشلی افزود: «پی بردن به اینکه دوره گردآوری خوراک و شکارورزی در شمال ایران کی به پایان رسیده و آغاز کشاورزی و روستانشینی در این منطقه به چه شکل بوده است از اهدافی است که گروه باستان‌شناسی در این پروژه دنبال می‌کنند.»
این باستانشناس با اشاره به اینکه این منطقه بین اورآسیا و خاورمیانه واقع شده است، تصریح کرد: «از این رو این مطالعات برای باستان‌شناسی خاورمیانه مهم و برای منطقه اورآسیا نیز به عنوان یک پل که این دو منطقه را به هم متصل می‌کند از نظر باستان‌شناسی ارزشمند است.»
وی در توضیح علت انجام این طرح، عمده پژوهش‌های صورت‌گرفته در رابطه با نوسنگی و نوسنگی شدن را در غرب ایران، زاگرس، عراق، بخش‌هایی از ترکیه، سوریه، لبنان و فلسطین متمرکز دانست و گفت: «بسیاری از محققان در مورد منشأ جوامع نوسنگی پژوهش‌های گسترده‌ای در این منطق انجام داده‌اند.»
فاضل نشلی تصریح کرد: «در سالیان اخیر در ایران نیز بیش از 90درصد کاوش‌ها در خصوص منشأ جوامع نوسنگی به غرب ایران (زاگرس مرکزی) برمی‌گردد که کاوش‌های گنج دره، علیکش، تپه آسیاب و...نمونه‌ای از این موارد است.»
وی با اشاره به پژوهش‌های صورت‌گرفته این دوره در غرب کشور گفت: «کارلتون استیونز کون آمریکایی در پژوهش‌های شتاب‌زده‌اش در دو فصل غارهای هوتو و کمربند را برای یافتن انسان‌های اولیه و نئاندرتال مورد کاوش قرار داده به‌طوریکه در مدت دو هفته بیش از 14متر لایه‌های فرهنگی این دو محوطه را کاویده (گرچه ناقص) و اعلام کرده که انسان در حدود 6500 سال پیش چگونه از دوره میان سنگی به عصر نوسنگی وارد شده است.»
فاضلی گفت: «اما سوال پیش روی باستان‌شناسان این است که آیا این تحول بر اساس آنچه کارلتون پژوهش کرده در شمال ایران 3000 سال بعد از زاگرس شروع شده است.»
به گفته وی هنوز این پرسش که پروژه‌ای که آنجا انجام شده ناقص بوده یا اینکه واقعاً این دوره در منطقه شمال کشور دیرتر شروع شده است پابرجاست.»
فاضلی افزود: «دیگر اینکه اگر جوامع نوسنگی که طبق فرضیات از زاگرس به اینجا آمده‌اند و این سبک زندگی و فرهنگ را در این منطقه گسترش داده‌اند چرا 3000 سال دیرتر آمده و وقتی آمده برای اینها که شکارورز بوده‌اند این مرحله انتقال چگونه صورت گرفته است.»
این باستانشناس تصریح کرد: «نمی‌توانیم تصور کنیم که جوامع گردآورنده شکار یک‌شبه وارد این سبک زندگی جدید شده‌اند.»
کشف استخوان‌های فک دریایی
این باستانشناس گفت: «از سویی این سوال مطرح است که این شیوه زندگی در پس و پیش روی دریاها چگونه بوده است زیرا براساس کاوش‌های کارلتون استخوان‌های فک دریایی از این مناطق کشف شده که نشان می‌دهد ساکنان این منطقه به شکار این حیوان مشغول بوده‌اند.»
به گفته فاضل نشلی در حال حاضر دریای خزر بیش از 20 کیلومتر عقب‌نشینی کرده است و جابه‌جایی عظیمی در استقرارها و عقب و جلو رفتن و تغییرات آب و هوایی دریای خزر داریم که بسیار مهم است.
وی در تعریف پروژه گمانه‌زنی برای تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه و کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه باز کمیشانی با اشاره به از بین رفتن کامل غار کمربند تصریح کرد: «در این پروژه بخش باقی‌مانده غاری در رستم‌کلا که توسط معدن سنگ در معرض تخریب قرار گرفته و در اثر واریزه‌ها ورودی آن کاملا بسته شده، نجات‌بخشی می‌شود.»
سرپرست هیئت کاوش با اشاره به اینکه لزوماً جوامع نوسنگی نمی‌باید در غارها باشند، تصریح کرد: «بنا به این نظریه پیشنهاد ایجاد چند گمانه در منطقه شمالی و جنوبی محوطه برای بررسی وضعیت داده شد و پژوهشکده باستان‌شناسی هم بنا به ضرورت اجرای طرح به‌دلیل تخریب اطراف محوطه در حین اجرای طرح‌های عمرانی کاوش در کمیشانی را در اولویت قرار داد.»
یکی از بزرگ‌ترین روستای نوسنگی در کل ایران
فاضل نشلی محوطه کمیشانی را یکی از بزرگ‌ترین روستاهای نوسنگی در کل ایران دانست که دامنه آن تا باغ‌های اطراف نیز گسترش یافته است و گفت: «کمیشانی قدیمی‌ترین روستای نو سنگی قبل از سفال، خارج غار در شمال ایران است.»
وی با اشاره به عملیات خاک‌برداری برای ساخت شهرک صنعتی در کنار این محوطه تصریح کرد: «بالای غار کمیشانی تا یک کیلومتر آثار دوره آهن و پارینه سنگی وجود دارد که متأسفانه بدون آگاهی در معرض تخریب قرار دارد از این رو انجام کاوش نجات‌بخشی ضروری است.»
فاضل نشلی با اشاره به ویژگی‌های ترانشه‌ای که در نزدیکی محوطه زده شده افزود: «در جریان لوله‌گذاری آب و گاز تعداد زیادی ابزار سنگی، هاون و استخوان انسانی از این منطقه بیرون آمد که در پایگاه میراث‌فرهنگی نگهداری می‌شوند از این رو طی بازدیدهای صورت‌گرفته تصمیم گرفتیم پیش از شروع کاوش گسترده در وسط محوطه در نزدیک‌ترین مکان که کمترین آثار تخریبی را دارد ترانشه‌ای حفر کنیم تا مشخص شود آثار متعلق چه دوره‌ای هستند.»
وی با بیان اینکه برشی که طی فعالیت‌های عمرانی در این منطقه ایجاد شده به روند پیشرفت کار کمک کرد، گفت: «این مکان به‌دلیل کمترین آسیبی که به محوطه وارد می‌کند انتخاب شد تا حجم آسیب‌دیدگی محوطه مورد واکاوی قرار گیرد.»
فاضل نشلی افزود: «با حفر یک ترانشه یک در یک متر و مشاهده آثار فرهنگی تا عمق 5-6 متر درستی ادعای کارشناسان باستان‌شناسی مشخص شد.»
لایه متعلق به عصر مفرغ
وی در تشریح لایه‌های این ترانشه با اشاره به تدفین و اشیا کشف شده لایه دو را متعلق به عصر مفرغ دانست و گفت: «لایه سه به هزاره پنجم پیش از میلاد باز می‌گردد یعنی دوهزار سال قدیمی‌تر از دوره گذشته است.»
فاضل نشلی گفت: «بعد از اتمام لایه هشت حدود 2 متر قلوه سنگ، ابزار سنگی و تعداد زیادی خشت قالب گرفته شده داریم که ابهامات زیادی را برای باستان‌شناسان به‌وجود آورده است.»
این باستانشناس تصریح کرد: «وجود دوره نوسنگی قبل از سفال اینجا مسجل است اما وجود بیش از صد کیلو خشت پخته و قالب‌گرفته‌شده در ابعاد یک‌ونیم متر جای سوال دارد.»
فاضل نشلی افزود: «نمی‌دانیم چرا با وجود ابزار سنگی و قلوه‌سنگ‌های طبیعی که سیلابی‌اند این گل‌های پخته‌شده شبیه آجر و خشت و قالب گرفته اینجا چکار می‌کنند.»
وی تصریح کرد: «نمونه این خشت‌ها برای آزمایش ترمونو لیسانس به دانشگاه کاشان فرستاده شده چراکه تاریخ‌گذاری آن در روند پژوهش کمک می‌کند.»
جامعه روستایی از دوره نوسنگی
این باستانشناس، با بیان اینکه بخش‌های دیوار به‌جای‌مانده نشان می‌دهد که با جامعه روستایی از دوره نوسنگی قبل از سفال مواجه هستیم، تصریح کرد: «نمونه‌هایی از گراول‌های موجود که به نظر در اثر سیلاب‌های 9 هزار سال قبل اتفاق افتاده است، برای تاریخ‌گذاری به خارج فرستاده شده و مطالعات دیر اقلیم بر روی آنها صورت خواهد گرفت.»
به گفته فاضل نشلی، شواهدی از این سیلاب را که 9 هزار سال قبل در خاورمیانه، لوانت، سوریه، ترکیه و... باعث متروک شدن بسیاری از استقرارها شده است در ایران نداریم از این رو در این پژوهش از نظر باستان‌شناسی مهم است که تحقیقاتی صورت گیرد.
وی با اشاره به وجود آثار حیات روزمره شامل دو اجاق از دوره نوسنگی قبل از سفال زیر گراول‌ها تصریح کرد: «اگر کاوش‌های گسترده در آینده انجام گیرد، بعد از تاریخ‌گذاری مطلق با آزمایش‌های کربن 14 و... می‌توان توالی فرهنگی را مشخص کرد.»
فاضل نشلی تصریح کرد: «احتمال وجود دوره‌های میان‌سنگی در این جا وجود دارد که می‌توانیم فرآیند شکل‌گیری نخستین جوامع روستایی را در این منطقه مورد مطالعه قرار دهیم.»
یافتن گندم در کنار اجاق‌ها
وی با اشاره به وجود دانه‌های گندم در کنار اجاق‌ها گفت: «با آزمایش درمی‌یابیم که این دانه‌ها وحشی یا اهلی‌اند و چگونه انسان‌های شکار ورز وارد زندگی کشاورزی شده‌اند.»
فاضل نشلی افزود: «اینکه نوسنگی در شمال ایران پدیده مستقلی بوده یا تحت تأثیر زاگرس مرکزی بوده مسئله‌ای است که باید با حضور تیم بین‌المللی و متخصصان علوم میان رشته‌ای نظیر زمین‌شناسی، انسان‌شناسی و... مورد پژوهش قرار گیرد.»
وی ادامه داد: «آنچه که وظیفه ما را سنگین می‌کند سایت موزه و پارک شدن و تعریف محور گردشگری برای این منطقه است زیرا هزاران گردشگر از محور شمال به مشهد می‌روند ولی هیچ یک اطلاعی از این محوطه ندارند.»
فاضل نشلی با بیان اینکه هیچ جای ایران به اندازه بهشهر دارای غنای آثار فرهنگی نیست و هیچ‌جا به این اندازه کاوش قاچاق انجام نشده است، تصریح کرد: «به دلیل انجام نشدن پژوهش‌های باستان‌شناسی و نبود آگاهی تمام آثار و محوطه‌های باستانی در حال تخریب‌اند که فقط از طریق آگاهی‌رسانی می‌توان از این روند جلوگیری کرد.