یا اصلا چرا باید عیوب آن‌ها را به‌خودشان بگوییم و بی‌تفاوت از کنار آن‌ها عبور نکنیم؟ اصلا شرایط بیان‌کردن این عیوب و تذکر دادن و اصلاح رفتار دوستان‌مان چیست و باید چگونه باشد؟ برای گرفتن پاسخ این سؤال‌ها به سراغ سرکار خانم دکتر طاهره همیز، استاد دانشگاه و مشاور خانواده رفته‌ایم تا این موضوع را بسط و شرح بدهند.
عیب دوست‌تان را در جمع نگویید
امام‌صادق (ع) شرایطی را برای گفتن عیب‌های دیگران مدنظر قرار داده است. این امام بزرگوار می‌فرمایند: عیب دوست در جلوی جمع نباید گفته شود و اگر عیب برادرت را در جمع بگویی او را خوار کرده‌ای. پس این نکته مهم است که من باید با دوستی که می‌خواهم عیبش را به او بگویم تن‌ها باشم؛ چراکه شخصیت انسان در اسلام بسیار مورد احترام است و برای حفظ حرمت انسان سفارش‌های زیادی شده است به‌گونه‌ای که در روایات آمده که اگر انسانی که به خدا ایمان آورده اذیت کنیم، انگار اعلان جنگ با خدا کرده‌ایم. پس بنابراین باید گفتن عیب به‌گونه‌ای باشد که آن دوست اذیت نشود و شخصیتش آسیب نبیند بلکه به‌گونه‌ای باشد که او بپذیرد و آن را تغییر دهد.
علت عیب را ریشه‌یابی کنید
در اسلام سفارش شده به کسی که عیب‌های اخلاقی و نقص‌های روحی دارد و نمی‌تواند خودش را درمان کند، کمک کنید و عیب‌هایش را بگویید تا خودش بتواند عیبش را برطرف کند تا هم خودش و هم دیگران اذیت نشوند؛ مثلا وقتی می‌بینید همنشین شما در آنی عصبی می‌شود و این عصبانیت باعث می‌شود از محبوبیتش کاسته شود حتما باید عیبش را به او گوشزد کنید. نمی‌توان این عصبانیت سریع را نادیده گرفت، چون خودش بیشتر از همه اذیت می‌شود پس باید راه‌های برطرف‌کردن این عیب را پیدا کرد. شما باید ببینید که ریشه این عصبانیت چیست؟ گاهی اوقات مسائل جسمانی مؤثر است مثلا آهن بدن فرد کم است یا مشکلات فیزیکی بدنش باعث می‌شود که این حالات به او دست دهد یا اینکه محرومیت اجتماعی برایش پیش آمده که او را عصبی کرده است. پس تا زمانی که موضوع را ریشه‌یابی نکرده‌اید نباید عیب او را گوشزد کنید.
فقط تذکر ندهید!
همانطور که اگر موی سر دوست‌تان شروع به ریزش کند راهکار پزشکی به او می‌دهید یا پزشک معرفی می‌کنید در مقابل عیب‌هایش نیز باید راهی جلوی پایش قرار دهید. پس این موضوع خیلی مهم است که گفتن عیب دوست فقط به موعظه و تذکر خلاصه نشود بلکه باید این عیب را با ارائه راهکار رفع آن بیان کنید. چون با این کار متوجه می‌شود که شما همینطوری حرفی را بیان نکرده‌اید بلکه در مورد مشکلی که او دارد تحقیق و بررسی انجام داده‌اید و از روی خیرخواهی آن مسئله را برای او به زبان آورده‌اید.
مراقب لحن‌تان باشید
عیب را با زبانی بگویید که دوست‌تان بتواند خودش را اصلاح کند نه اینکه تحقیر شود. در واقع باید برای طرح آن زمینه‌چینی داشته باشید. یک‌بار در جایی سخنرانی می‌کردم و آدرس آیه‌ای از قرآن کریم را نسبت به مسئله‌ای اشتباه اشاره کردم. بعد از مراسم یکی از خانم‌ها که پای صحبت‌ها نشسته بود از من خواست که مرا تا مسیر بعدی برساند. در صحبت‌هایش گفت که خیلی از صحبت‌های شما در جلسه لذت بردم آیا می‌شود آدرس فلان آیه را بگویید. قرآن را باز کردم و بعد دیدم که اشتباه گفته‌ام. گفت: من می‌دانستم شما اشتباه گفتید ولی، چون می‌خواستم دوباره پشت تریبون این اشتباه را تکرار نکنید خواستم که به شما یادآوری کنم. پس ادبیات و لحن بیان بسیار مهم است.
عیب‌پوشی لطفا!
برای بیان عیب دوستانتان باید نگاه کنید و ببینید او چه فردی است. مثلا در حکمت ۲۰ نهج‌البلاغه حضرت علی (ع) می‌فرمایند: از عیب‌جویی جوانمردان و کسانی که خصلت‌های خوب دارند گذر کنید چراکه خدا دست آن‌ها را می‌گیرد. همچنین در حکمت ۲۲۳ نهج‌البلاغه حضرت می‌فرمایند: عیب‌کسی که لباس حیا دارد و در روابط اجتماعی گستاخ و بی‌پرده نیست را بپوشانید. در واقع در اسلام عیب‌پوشی خیلی بیشتر از عیب‌جویی سفارش شده است.
شرایط را درنظر بگیرید
عیب‌هایی که از دیگران می‌گیریم باید با شرایط زندگی آن‌ها همخوانی داشته باشد. افراد سبک زندگی متفاوتی دارند، یکی خواب زیاد را می‌پسندد و یکی دیگر کم‌خواب است. در واقع رفتار‌ها و اخلاق‌هایی که در افراد وجود دارد یک مقداری به استانداردهایی که برای زندگیشان تهیه کرده‌اند بستگی دارد. اسلام می‌گوید هرچه حرام و خداوند منعش کرده، عیب است. ۲ دوست که از هم عیب‌جویی می‌کنند باید ببینند که مصدر تشخیص عیبی که نسبت به آن تذکر می‌دهند چیست. باید به روش زندگی‌ها توجه کرد؛ در واقع عیب دیگران را به‌گونه‌ای باید گفت که آن فرد توان برطرف‌کردن آن‌ها را داشته باشد.
از بیان عیوب خودتان استقبال کنید
کسانی که عیوبشان از سوی دوستانشان بیان می‌شود باید به این نکته توجه کنند که اگر به دلسوزی‌های دوستانشان توجه کنند و آن نقص‌های اخلاقی را برطرف کنند و درصدد رفع عیب‌هایشان برآیند جلوی افراد دیگر حقیر نخواهند شد. در روایات آمده است که دوست کسی است که عیب تو را جلویت بگوید و دشمن کسی است که پشت تو به بیان عیب‌هایت بپردازد. پس آن کسی که سنجیده عیوب تو را می‌گوید به‌طور حتم دوست تو است، چون می‌خواهد در جای دیگر تحقیر نشوی. البته پذیرش این مسئله واقعا سخت است، چون آدم‌ها حتی از دوست خودشان هم انتظار ندارند که عیوبشان را مطرح کنند ولی باید با خودمان بگوییم که این دوست من است که عیب‌های من را به‌خودم می‌گوید و باید بابت این اخلاق دوستم که دلسوز من است خدا را شاکر باشم و درصدد رفع آن عیوب باشم.
عیب‌جویی نکنید
سفارش اسلام این است که به عیب‌های خودتان مشغول باشید تا سرگرم عیوب دیگران نشوید. گاهی اوقات ما بدون توجه به عیب‌های خودمان مدام به‌دنبال یافتن عیوب دیگران هستیم و در رفتار دیگران برای یافتن عیب تجسس می‌کنیم. این کار دقیقا مصداق عیب‌جویی است که در قرآن و روایات بسیار مورد سرزنش قرار گرفته است. حضرت‌محمد (ص) فرمودند: «ای کسانی که به ظاهر اسلام آورده‌اید ولی اسلام در قلب شما رسوخ نکرده است. در جست‌وجوی لغزش‌های مسلمانان نباشید زیرا کسی که به‌دنبال پیدا کردن خطاهای مردم باشد، خدا عیوب او را آشکار و وی را رسوا خواهد کرد». پس اگر دوست خوبی هستید نباید در رفتارهای دوست‌تان در جست‌وجوی عیب باشید.
