یکی از اتفاقات امروزه دنیای ما این است که مردم حسابگر شده‌اند، اول ماه که حقوق می‌گیریم قسط‌ها جدا، اجاره جدا، خرج خوراک و تغذیه جدا و آخر کار دغدغه‌ای بزرگ برای ما باقی می‌ماند و آن اینکه حقوق ماهیانه به آخر ماه نمی‌رسد... .
این حسابرسی و دقت در مال و اموال گاهی موجب این می‌شود به بقیه امور زندگی نیز سرایت کند، که از بعضی کارهای خوب دست کشیده و با دو، دوتا چهار تایی که انجام داده‌ایم خساست کرده و بُخل بورزیم که نکند کم آورده و از مال ما کم شود. اما وقتی به سیره عملی ائمه معصومین مراجعه می‌کنیم می‌بینیم این بزرگواران گاهی اوقات مدت زیادی به طلب از خداوند می‌پردازند که این خصلت در آن‌ها ایجاد نشود و از بخل ورزیدن در امور دور شوند. از جمله موارد می‌توان به سیره امام جواد (ع) اشاره کرد که ایشان یک‌بار، از شب تا صبح فقط می‌گفتند: «اللَّهُمَّ قِنِی شُحَّ نَفْسِی [1] خدایا مرا از بخل حفظ کن، مرا از بخل حفظ کن».
از جمله مواردی که بسیار در زندگی اتفاق می‌افتد همان بخل ورزیدن در امور مادی نیکوکاری و کمک به دیگران است.
خدمت کردن به مردم و رفع نیازهای آنان در متن زندگی امامان معصوم علیهم‌السلام قرار دارد.
امام جواد (ع) نیز در این عرصه پیشتاز بود. از جمله مواردی که از این بزرگوار برای ما به یادگار مانده است اینکه در یکی از سخنان گهربارشان می‌فرمایند: «ثَلاثٌ یُبَلِّغْنَ بِالْعَبدِ رِضْوانَ اللَّهِ کَثْرَةُ الاسْتِغْفارِ وَ خَفْضُ الْجانِبِ وَ کَثْرَةُ الصَّدَقَةِ [۳] انسان با داشتن سه خصلت پسندیده می‌تواند به مقام رضوان و خشنودی الهی برسد: زیاد طلب آمرزش کردن، نرم‌خویی و مدارا با مردم و زیاد صدقه دادن».
ایشان سه مورد را برای ما می‌شمارند که در این سه مورد انسان بخل نورزد که بخل نورزیدن در این موارد موجب خشنودی و نزول رحمت برای انسان می‌شود.
۱. زیاد طلب آمرزش کردن
گاهی اوقات به‌وسیله همین طلب آمرزش کردن و شب‌زنده‌داری‌ها و در امور معنوی بخل نورزیدن، امور دنیوی بسیاری نصیب ما می‌شود.
مرحوم مجتهدی می‌فرمودند: «استغفار زیاد موجب می‌شود که انسان غصه‌هایش را فراموش کند. ایشان استدلال به روایتی می‌فرمودند: اینکه «جعلَ اللهُ لهُ من کل همٍ و غمٍّ فرجا» [۳]. هرچه فکر می‌کند علت ناراحتیم چیست متوجه نمی‌شود ولی وقتی تسبیح برمی‌دارد و استغفار می‌کند حال انسان دگرگون می‌شود». [۴]
۲ـ نرم‌خویی و مدارا با مردم
یکی از مواردی که در سیره ائمه و بزرگان به آن سفارش شده و عمل شده بخل نورزیدن و کوتاهی نکردن در مدارا با مردم است. مثلاً برخورد امام حسن مجتبی (ع) و مرد شامی که به حضرت بی‌احترامی کرده و دشنام می‌دادند یا برخورد مالک اشتر با آن مرد سبزی‌فروش که بی‌احترامی به ایشان کرد و در عوض ایشان به مسجد رفته برای او استغفار کردند.
۳ـ زیاد صدقه دادن
گاهی اوقات ما صدقه دادن را در کمک مالی می‌دانیم اگرچه این مورد نیز از موارد صدقه است ولی یک نوع دیگر از صدقه نیز معنوی و کمک به دیگران است که ما این مورد را در سیره معصومین بالأخص امام جواد(ع) به‌طور مکرر می‌بینیم، تا جایی که معروف‌ترین لقب پیشوای نهم شیعیان «جواد» است. آن رهبر فرزانه را به خاطر جود و عطای فراوانش به این نام خوانده‌اند که برگرفته از نام‌های زیبای پروردگار متعال است.
از منظر امام جواد (ع) خدمت‌رسانی به مردم، موجب نزول رحمت الهی بر انسان بوده و اگر فردی در این عرصه کوتاهی و سهل‌انگاری کند، ممکن است نعمت‌های الهی را از دست بدهد. به این دلیل، آن حضرت فرمودند: «ما عَظُمَتْ نِعمَةُ اللّهِ عَلی عَبْدٍ الاّ عَظُمَتْ عَلَیهِ مَؤُونَةُ النّاسِ. فَمَنْ لَمْ یَتَحَمَّلْ تِلْکَ الْمَؤُونَة فَقَدْ عَرَضَ النِّعمَةَ لِلزَّوالِ [۵] نعمت خداوند برکسی فراوان نازل نمی‌شود مگر اینکه نیاز مردم به وی بیشتر می‌شود. هرکس که در رفع این نیازمندی‌ها نکوشد و سختی‌های آن را تحمل نکند، نعمت الهی را در معرض زوال قرار داده است».
در نتیجه انسان باید از یکی خصوصیات و رذایلی که از وساوس شیطان است و آن بخل ورزیدن است چه در امور مادی و معنوی دوری ورزیده و برای آنکه خشنودی خدا را به دست آورد الگویی به نام معصومین را سرلوحه زندگی خود قرار داده و آن‌ها در این موارد راهکارهایی برای ما قرار دادند که از آن جمله این سفارش امام جواد (ع) است.
پی‌نوشت:
[۱]. بحارالانوار، علامه مجلسی، ج ۷۰، ص ۳۰۱.
[۲]. بحارالانوار (ط - بیروت)، علامه مجلسی، ج ۷۵، ص ۸۱.
[۳]. کمال‌الدین و تمام النعمه، شیخ صدوق، ج۱، ص ۲۶۶.
[۴]. بدیع الحکمه، مواعظ آیت‌الله مجتهدی، ص ۲۸.
[۵]. کشف الغمه، علب بن عیس اربلی، ج۳، ص۱۹۵.
این حسابرسی و دقت در مال و اموال گاهی موجب این می‌شود به بقیه امور زندگی نیز سرایت کند، که از بعضی کارهای خوب دست کشیده و با دو، دوتا چهار تایی که انجام داده‌ایم خساست کرده و بُخل بورزیم که نکند کم آورده و از مال ما کم شود. اما وقتی به سیره عملی ائمه معصومین مراجعه می‌کنیم می‌بینیم این بزرگواران گاهی اوقات مدت زیادی به طلب از خداوند می‌پردازند که این خصلت در آن‌ها ایجاد نشود و از بخل ورزیدن در امور دور شوند. از جمله موارد می‌توان به سیره امام جواد (ع) اشاره کرد که ایشان یک‌بار، از شب تا صبح فقط می‌گفتند: «اللَّهُمَّ قِنِی شُحَّ نَفْسِی [1] خدایا مرا از بخل حفظ کن، مرا از بخل حفظ کن».
از جمله مواردی که بسیار در زندگی اتفاق می‌افتد همان بخل ورزیدن در امور مادی نیکوکاری و کمک به دیگران است.
خدمت کردن به مردم و رفع نیازهای آنان در متن زندگی امامان معصوم علیهم‌السلام قرار دارد.
امام جواد (ع) نیز در این عرصه پیشتاز بود. از جمله مواردی که از این بزرگوار برای ما به یادگار مانده است اینکه در یکی از سخنان گهربارشان می‌فرمایند: «ثَلاثٌ یُبَلِّغْنَ بِالْعَبدِ رِضْوانَ اللَّهِ کَثْرَةُ الاسْتِغْفارِ وَ خَفْضُ الْجانِبِ وَ کَثْرَةُ الصَّدَقَةِ [۳] انسان با داشتن سه خصلت پسندیده می‌تواند به مقام رضوان و خشنودی الهی برسد: زیاد طلب آمرزش کردن، نرم‌خویی و مدارا با مردم و زیاد صدقه دادن».
ایشان سه مورد را برای ما می‌شمارند که در این سه مورد انسان بخل نورزد که بخل نورزیدن در این موارد موجب خشنودی و نزول رحمت برای انسان می‌شود.
۱. زیاد طلب آمرزش کردن
گاهی اوقات به‌وسیله همین طلب آمرزش کردن و شب‌زنده‌داری‌ها و در امور معنوی بخل نورزیدن، امور دنیوی بسیاری نصیب ما می‌شود.
مرحوم مجتهدی می‌فرمودند: «استغفار زیاد موجب می‌شود که انسان غصه‌هایش را فراموش کند. ایشان استدلال به روایتی می‌فرمودند: اینکه «جعلَ اللهُ لهُ من کل همٍ و غمٍّ فرجا» [۳]. هرچه فکر می‌کند علت ناراحتیم چیست متوجه نمی‌شود ولی وقتی تسبیح برمی‌دارد و استغفار می‌کند حال انسان دگرگون می‌شود». [۴]
۲ـ نرم‌خویی و مدارا با مردم
یکی از مواردی که در سیره ائمه و بزرگان به آن سفارش شده و عمل شده بخل نورزیدن و کوتاهی نکردن در مدارا با مردم است. مثلاً برخورد امام حسن مجتبی (ع) و مرد شامی که به حضرت بی‌احترامی کرده و دشنام می‌دادند یا برخورد مالک اشتر با آن مرد سبزی‌فروش که بی‌احترامی به ایشان کرد و در عوض ایشان به مسجد رفته برای او استغفار کردند.
۳ـ زیاد صدقه دادن
گاهی اوقات ما صدقه دادن را در کمک مالی می‌دانیم اگرچه این مورد نیز از موارد صدقه است ولی یک نوع دیگر از صدقه نیز معنوی و کمک به دیگران است که ما این مورد را در سیره معصومین بالأخص امام جواد(ع) به‌طور مکرر می‌بینیم، تا جایی که معروف‌ترین لقب پیشوای نهم شیعیان «جواد» است. آن رهبر فرزانه را به خاطر جود و عطای فراوانش به این نام خوانده‌اند که برگرفته از نام‌های زیبای پروردگار متعال است.
از منظر امام جواد (ع) خدمت‌رسانی به مردم، موجب نزول رحمت الهی بر انسان بوده و اگر فردی در این عرصه کوتاهی و سهل‌انگاری کند، ممکن است نعمت‌های الهی را از دست بدهد. به این دلیل، آن حضرت فرمودند: «ما عَظُمَتْ نِعمَةُ اللّهِ عَلی عَبْدٍ الاّ عَظُمَتْ عَلَیهِ مَؤُونَةُ النّاسِ. فَمَنْ لَمْ یَتَحَمَّلْ تِلْکَ الْمَؤُونَة فَقَدْ عَرَضَ النِّعمَةَ لِلزَّوالِ [۵] نعمت خداوند برکسی فراوان نازل نمی‌شود مگر اینکه نیاز مردم به وی بیشتر می‌شود. هرکس که در رفع این نیازمندی‌ها نکوشد و سختی‌های آن را تحمل نکند، نعمت الهی را در معرض زوال قرار داده است».
در نتیجه انسان باید از یکی خصوصیات و رذایلی که از وساوس شیطان است و آن بخل ورزیدن است چه در امور مادی و معنوی دوری ورزیده و برای آنکه خشنودی خدا را به دست آورد الگویی به نام معصومین را سرلوحه زندگی خود قرار داده و آن‌ها در این موارد راهکارهایی برای ما قرار دادند که از آن جمله این سفارش امام جواد (ع) است.
پی‌نوشت:
[۱]. بحارالانوار، علامه مجلسی، ج ۷۰، ص ۳۰۱.
[۲]. بحارالانوار (ط - بیروت)، علامه مجلسی، ج ۷۵، ص ۸۱.
[۳]. کمال‌الدین و تمام النعمه، شیخ صدوق، ج۱، ص ۲۶۶.
[۴]. بدیع الحکمه، مواعظ آیت‌الله مجتهدی، ص ۲۸.
[۵]. کشف الغمه، علب بن عیس اربلی، ج۳، ص۱۹۵.
