منع کشت برنج، مدیریت بحران کم‌آبی یا بهانه‌ای برای واردات؟!

به گزارش بلاغ، استان مازندران با در اختیار داشتن نزدیک به 230 هزار هکتار شالیزار رتبه نخست کشور در تولید برنج را دارد. 950 هزار تن برنج سفید تولید شده در مازندران 40 درصد نیاز کشور را تامین می‌کند.

براساس آخرین اظهارات رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران 30 الی 40 هزار هکتار از اراضی کشاورزی در سال جاری با مشکل کم‌آبی مواجه هستند که قسمت عمده اراضی در شرق و بخشی از مرکز استان واقع شده است.

کمبود آب کشاورزی در سال زراعی جاری با خالی ماندن نزدیك به50 درصد ظرفیت سدها، کاهش 20 الی 70 درصدی آبدهی رودخانه‌ها، پایین رفتن آب‌های زیرزمینی سطحی و کاهش ذخیره سفره‌های زیرزمینی به همراه کاهش وسعت انباشت برف در ارتفاعات به خوبی مشهود است.

مدیر دفتر مطالعات منابع آب پایه مازندران سد شهید رجایی را رتبه اول در کاهش آب ذخیره شده دانست و در همین راستا معاون تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان با تاکید بر همین موضوع اظهار کرد: کشت برنج بطور کلی ممکن است با ضرر و زیان شدید ناشی از کم آبی همراه باشد بطوری که با خطر جدی خشکیدن شالیزارها در نیمه راه همراه است.

شهیدی‌فر در گفت‌وگو با ایرنا از شالیکاران شرق مازندران خواست تا هشدارهای کارشناسان را جدی بگیرند و به انجام کشت جایگزین مبادرت بورزند.

با به زیر کشت نبردن 30 الی 40 هزار هکتار نزدیک به 18 درصد تولید برنج مازندران کاهش یافته و از طرفی شالیكاران با بیکاری و مشکلات معیشتی فراوانی مواجه می‌شوند. چرا که هستند روستاییانی که تنها منبع درآمد آنها از طریق کشت و کار در شالیزارشان بوده و برخی با خرید اقساطی ادوات کشاورزی به بانک‌ها بدهکار بوده و بدون فعالیت کشاورزی قادر به پرداخت اقساط خود نیستند.

این در حالی است که حیدرپور رئیس جهاد کشاورزی استان درجهت جبران کسری تولید، در گفت‌وگو با فارس افزود: کسری از طریق واردات تامین خواهد شد. حال سوال این است آیا تنها راه نجات مازندران و کشاورزان از خشکسالی، توقف کشاورزی و جبران عدم تولید توسط واردات است؟ با وجود اینكه بحران كم آبی طی سال‌های گذشته پیش‌بینی شده بود چرا تاكنون اقدامات جدی از سوی مسئولان در جهت جلوگیری از تشدید خشكسالی صورت نپذیرفته است؟ آیا نمی‌توان با نگاه مدیریتی به مقوله آب موجب جایگزینی مدیریت هوشمند با شیوه‌های مدیریت سنتی شد؟ مگر نه این است که سبک بهره‌برداری خانگی و کشاورزی از آب به شدت سنتی است؟

مدیر بسیج مهندسین کشاورزی و منابع طبیعی ساری در گفت‌وگو با خبرنگار ما اظهار کرد: نبود الگوی واحد و سازمان یافته توزیع آب شهری، وجود چاه‌های عمیق مجوزدار، استقرار بسیاری از صنایع آب بر در این منطقه گواهی است براینکه هرگونه تغییر محسوس و موثر در وضعیت آب و هوایی با پیامدهای نامطلوب بیشتری مواجه می‌شود.

بهرام لیالی تصریح کرد: از جمله روش‌های پیشنهادی فائو برای مدیریت و کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی می‌توان استفاده هوشمندانه از آب در تولید محصولات، بهبود مدیریت آبیاری، مدیریت پایدار اراضی، بهبود مدیریت دام، استفاده از فنون محافظت از خاک و کاهش دور ریز و هدررفت غذا را نام برد.

وی تصریح کرد: بنا به پیشنهاد برخی از مسئولان می‌توان با واردات محصولات کشاورزی آب را بصورت مجازی وارد کرد اما باید پرسید برای رفع معضلات معیشتی و اقتصادی مردم چه تدابیری اندیشیده‌اند! باتوجه به عنوان سال و برگزیدن نام حمایت از تولید ملی و کالای داخلی از سوی مقام معظم رهبری مسئولان باید درجهت تحقق این شعار عمل کنند و برای دفاع از تولید داخلی مانع از واردات بی‌رویه و از سوی دیگر برنامه‌هایی در جهت ارتقای کیفیت و کمیت تولید داخل در دست داشته باشند. امید است دولتمردان با بازتر کردن افق‌های دید خود و ایجاد نگرش‌های بلند مدت در جهت مدیریت معضلات بکوشند نه اینکه بطور موقت ظاهر مشکل را رفع کرده و زمینه را برای برخی سودجویان آماده و در پی آن موجبات دلسردی اقشار آسیب‌پذیر جامعه را فراهم آورند.

لیالی با اشاره به اینکه مدیریت این بحران تعامل و همكاری فی ما بین مسئولان و كشاورزان را می‌طلبد، ادامه داد: بالا بردن سطح آگاهی كشاورزان در مدیریت آب در شالیزارها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از جمله این راهكارها می‌توان به انجام شخم و شیار زمستانه، پادلینگ( آب تخت كردن) به منظور ذخیره‌سازی و جلوگیری از هدر رفت آب، شناخت مراحل حداكثر نیاز آبی و زمان بحرانی گیاه ، استفاده از سیلندر مشاهده‌ای و تغییر روش مرسوم آبیاری غرقاب دائم به روش آبیاری تناوبی اشاره کرد.

این مسئول بیان کرد: فرهنگ‌سازی استفاده از پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی در جهت حداكثر بهره‌وری از نزولات جوی در پیشبرد عملیات زراعی در بین كشاورزان می‌تواند موثر واقع شود.

مدیر بسیج مهندسین کشاورزی و منابع طبیعی ساری گفت: تغییر الگوی كشت با هدف افزایش بهره‌وری آب به نحوی كه هر محصول به اندازه و در مكان مناسب كشت شود بطور مثال سیزیجات و میوه‌های پر آب بر همانند هندوانه كه نیاز مردم است را نمی‌توان دیگر تولید نكرد بلكه با مدیریت آن و كشت در مكان مناسب آن محصول را می‌توان تولید كرد. به‌عبارتی اگر از ظرفیت سایر استان‌ها در جهت تولید سبزی و صیفی جات به كار گرفته شود می‌توان حجم آب مصرفی این محصولات را به تولید برنج در استان اختصاص داد. تشویق كشاورزان برای اینكه ارقام برنج كم آب بر را جایگزین ارقام پرآب کنند.

این مسؤول ادامه داد: ترویج روش خشكه كاری برنج در استان كه با این روش نه تنها عملكرد كاهش پیدا نمی‌كند بلكه 30 الی 40 درصد در مصرف آب صرفه‌جویی می‌شود و هم چنین كاهش 50 درصدی هزینه‌ها و مصرف برق از دیگر مزایای این روش است.(این روش در استان خوزستان انجام شد) و انتظار می‌رفت مسئولان پیشتر از این در راستای مدیریت بحران كم آبی تدابیری اندیشیده و از شدت این بحران جلوگیری به عمل می آوردند.

لیالی این اقدامات را تخصیص بودجه جهت بتونی كردن كانال‌های آب بین مزارع برای جلوگیری از هدر رفت آب، بر اساس تحلیل وضعیت جوی سال 1396 (میزان بارش سال زراعی) در شهرستان‌هایی كه تاكنون با خشكسالی شدید مواجه نشدند می‌توان با حفظ اراضی شالیزاری و جلوگیری از تغییر كاربری آنها با در نظر گرفتن استفاده بهینه از آب از روند كاهشی سطح كشت ممانعت بعمل آورد كه تا حدی كسری تولید جبران می‌شود، با توجه به شرایط اقلیمی استان مازندران به عنوان استان سیل خیز تاكنون به دلیل فقدان سیستم ذخیره‌سازی سیلاب و هم چنین سنتی بودن و تخریب 2 هزار سیستم سردهنه امكان استفاده از این آب برای تقویت سفره‌های آب زیر زمینی و انتقال آن به اراضی كشاورزی طی سال‌های اخیر میسر نبوده است.

وی اظهار کرد: پیشنهاد می‌شود با توجه به شرایط كنونی، مسئولان طرح انتقال آب دریای خزر به خارج از استان را به فراموشی بسپارند چرا كه می‌توان از این آب برای كشاورزی داخل استان بهره جست. زیرا شوری آب دریای مازندران 1.1 درصد (خیلی شیرین) است بطوری كه می‌توان از آن برای مصارف كشاورزی استفاده كرد. كما اینكه در مخاچ قلعه داغستان سالهاست با همین آب كشاورزی می‌كنند.(کشت یونجه ). بدین منظور معرفی ارقام برنج مقاوم به شوری و خشكی می‌تواند در نیل به این هدف موثر واقع شود. هم چنین می‌توان هزینه‌های هنگفت انتقال آب دریای خزر را به خرید دستگاه‌های آب شیرین كن در راستای تامین آب شالیزارهای استان اختصاص داد.

مدیر بسیج مهندسین کشاورزی و منابع طبیعی ساری خاطرنشان کرد: از سوی دیگر تخریب جنگل‌ها و پوشش‌های گیاهی در مسیر اجرای پروژه انتقال آب با مشكلاتی از قبیل تداخل در تنظیم جریان آب زیرزمینی و چرخه هیدرولیكی در آسمان همراه است كه سبب بحران كم آبی می‌شود، به‌عبارتی حفاظت و گسترش پوشش گیاهی در جنگل‌ها در نزدیك حوضه‌های آبی موثرترین اقدام برای افزایش دسترسی به آب برای كشاورزی، استفاده صنعتی و شرب و هم چنین جلوگیری از سیل در مناطق پایین دست محسوب می‌شود.

لیالی در پایان گفت: براساس آمار سازمان هواشناسی کشاورزی استان مازندران علاوه بر شهرهای با خشکسالی شدید (گلوگاه، قائم‌شهر، میاندورود و کجور) برخی شهرهای استان در شرایط خشکسالی متوسط (بابلسر، کیاسر، پل سفید و ساری) قرار دارند و در صورتی که راه حلی برای مدیریت این بحران ارائه نشود در آینده‌ای نه چندان دور روند خشکسالی در آنها نیز تشدید شده و بنا به مصلحت دانستن برخی مسئولان اسم مازندران از لیست تولیدکنندگان برنج حذف می‌شود.